قواعد فقه استدلالی جامع دکتر علی یثربی قمی

توضیحات

قواعد فقه استدلالی جامع دکتر علی یثربی قمی

موضوع علم آن است که از عوارض ذاتی آن بحث می‌کند. شناخت موضوع هر علم از این رو لازم است که تمایز و جدایی علوم نسبت به یکدیگر از نظر اکثر دانشمندان به جدایی موضوعات آنها بستگی دارد نه غایت و غرض آن. چرا که غرض و داعی، از اموری است که متفرع بر ذات و متأخر از آن است. از طرف دیگر علوم اکتشافی هستند یعنی موضوعاتی موجود و ممتاز در واقع هستند و احکامی مخصوص دارند. از این جهت دانشمندان به موضوعی ممتاز توجه می‌کنند و متدرجاً احکام مخصوص به آن را کشف و در یک محل ثبت و ضبط می‌کنند.

البته به نظر راقم، این مقوله کلی، مانع از این نیست که در علمی، غرض، موضوعیت پیدا کند به نحوی که غرض واحد، جامع موضوعات مختلفی باشد و این در علوم ابزاری (طریقی) مثل منطق برای فلسفه و اصول فقه برای فقه قابل تصور است.

گروهی از دانشمندان هنگامی که می‌خواهند قواعد فقه را تعریف کنند، نخست این اسم را که مرکب اضافی است تجزیه می‌کنند و درباره هریک از این دو کلمه یعنی قواعد و فقه و معنای آن بحث می‌کنند سپس به تعریف قواعد فقه می‌پردازند. بر همین نسق رشته کلام را ادامه می‌دهیم.

قاعده به معنی پایه و اساس یک شیء است و قواعد ساختمان پایه آن ساختمان است. چنانکه در قرآن کریم آمده است که حضرت ابراهیم پایه‌های بیت را ترفیع بخشید و در اصلاح قضیه‌ای است کلی که مشتمل بر جزئیات موضوعات آن می‌باشد و احکام جزئی، فروع آن هستند و استنباط از آنها تفریع نامیده می‌شود.

فقه در لغت به معنی فهم، و فهم دقیق و نافذ است که به کنه و غایت گفتار و کردار پی برد. رفته رفته دایره شمول آن محدودتر شده و برای شناخت همه معارف و احکام و ابعاد سه گانه عقاید و اخلاق و احکام عملی فقه در اسلام به کار رفته است. فقه در آیه نفر در همین معنی آمده است. رفته رفته و با مرور زمان فقه بار دیگر معنی محدودتری پیدا می‌کند. همان معنایی که امروز استفاده می‌شود:

«علم به احکام شرعی فرعی از راه ادله تفصیلی آن»

گاهی فقه به خود احکام شرعی فرعی نیز اطلاق می‌شود.

قواعد فقه، نهادها و بنیادهای کلی فقهی هستند که مبنای قوانین مختلف و متعدد در ابواب مختلف فقه واقع می‌شوند.

چون قواعد فقه برزخ بین مسائل فقهی که در شریعت برای رفتار جزئی مکلفین ابداع گشته و مسائل اصولی یعنی کلیات و قواعدی که در طریق استنباط احکام و قوانین مقدسه شریعت واقع می‌شوند، مناسب است که در اینجا وجوه اشتراک و افتراق این سه مقوله فقهی یعنی قواعد و اصول و مسائل فقه بیان شود.