افق‌های نوین در سیاست و روابط خارجی ایران

توضیحات

افق‌های نوین در سیاست و روابط خارجی ایران

هدف اصلی کتاب به ضرورت باز تولید ادبیات حوزه سیاست وروابط خارجی ایران بر می‌گردد. در طول چهاردهه بعد از انقلاب اسلامی، منابع مختلفی در حوزه سیاست و روابط خارجی توسط دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی و انجمن‌های علمی در ایران منتشر شده است که بخش قابل توجهی از این ادبیات با مبانی و روش‌های علمی تدوین شده است و مورد استفاده دانشگاه‌ها و همچنین مراکز و سازمان‌های سیاستگذار خارجی می‌باشد. امید می‌رود که اثر حاضر در ردیف این نوع ادبیات باشد.

در سیاست خارجی و روابط خارجی دولت ها، سه مفهوم بنیانی قدرت، هویت و امنیت وجود دارد. به تعبیر دیگر می‌توان گفت اولین متغیر بنیانی سیاست خارجی دولت‌ها، امنیت ملی به مثابه حیاتی‌ترین جنبه تامین منافع ملی هر واحد سیاسی است. به عبارت دیگر، الزامات امنیت ملی در راس آنها تمامیت و بقای ملی، مهمترین نیرو‌های هدایت کننده سیاست خارجی دولت‌ها از جمله دولت ج.ا.ایران است.

دومین متغیر اساسی دولت‌ها، توسعه و رفاه اقتصادی است که لازمه آن برخورداری از قدرت درون زا و برون نگر می‌باشد. داشتن ابزارهای قدرت، به ویژه قدرت اقتصادی درچند دهه اخیر، نقش کلیدی در تامین منافع ملی در سیاست وروابط خارجی ایران داشته است. منافع ملی مفهومی است که عناصر واجزا مختلفی را می‌توان برای آن در نظر گرفت. رشد وتوسعه اقتصادی منفعتی است که به خصوص در جهان معاصر اهمیت اساسی آن برای دولت‌ها آشکار می‌باشد. بنابراین یکی از محرک‌های بنیادین سیاست خارجی دولت‌ها، ملاحظات مربوط به اقتصاد ملی است.

سومین متغیر بنیانی، ملاحظات هویتی در سیاست خارجی دولت‌ها، از جمله ایران می‌باشد. ملاحظات هویتی، پیوند پایه ایی با تعلقات فرهنگی وایدئوئولوژیک دولت‌ها دارد و در کنار منافع مادی، به باورها وارزش‌ها توجه دارد. دولت‌ها در فرایند سیاست گذاری، تحت تأثیر ارزش‌ها وهنجارهای داخلی قرار می‌گیرند و از سوی دیگر، برای ترویج آنها فرا سوی مرزهای ملی تلاش می‌کنند. در دوره ج.ا.ایران، عامل هویت و به ویژه هویت اسلامی ودینی در ابعاد سیاست وروابط خارجی یکی از عناصر تعیین کننده و شکل دهنده منافع، امنیت و قدرت ج.ا.ایران می‌باشد.

نگاهی کوتاه به مقالات مجموعه نشان دهنده انعکاس محتوایی متغیرهای فوق می‌باشد. قابل ذکر است که هر یک از مقالات با دو یا سه متغیر بنیانی سیاست خارجی همسویی نشان می‌دهند. ترتیب مقالات در این کتاب علت خاصی ندارد، مگر ترتب زمانی که از دوره پهلوی آغاز و در دوره ج.ا.ایران ادامه می‌یابد.

با توجه به اینکه مقالات از دو دهه قبل بتدریج در نشریات علمی منتشر شده است، بنابراین با گذشت زمان برخی از آنها نیاز به اصلاحات داشتند که صورت گرفته است. از جمله مقاله قدرت هوشمند ایران در عراق که در چند قسمت تغییرات و اصلاحات لازم انجام شده است. همچنین مقاله مربوط به رژیم حقوقی دریای خزر که با توجه شکل گیری رژیم و تصویب آن توسط سران کشورهای ساحلی در سال 1397، در گفتار جداگانه ایی مسائل مربوط به کنوانسیون رژیم حقوقی دریا خزر و مواضع کشورها مورد بررسی قرار گرفته است.